भारतात आज राजकारण आणि समाजव्यवस्थेत विरोधाभास इतका ठळकपणे दिसतो की, सामान्य नागरिक गोंधळून जातो. एकीकडे स्वतःला हिंदुत्ववादी म्हणवणारे पक्ष आणि त्यांचे कार्यकर्ते समाजात मुस्लिमांविषयी अविश्वास, तिरस्कार आणि विभाजन पसरवण्याचा ध्यास घेतात; तर दुसरीकडे हेच पक्ष सत्तेत असताना मुस्लिम सेलिब्रिटींना पुरस्कार, सरकारी सन्मान आणि विशेष सोयी उपलब्ध करून देतात. अलीकडे शाहरुख खानला राष्ट्रीय पुरस्कार जाहीर झाल्याने हा विरोधाभास पुन्हा एकदा चर्चेत आला आहे.
कार्यकर्त्यांचा प्रचार आणि नेत्यांची भूमिका
हिंदुत्ववादी राजकारणाचे कार्यकर्ते वारंवार सोशल मीडियावर, सार्वजनिक व्यासपीठावर आणि मोहिमांमध्ये आवाहन करताना दिसतात की, “मुस्लिमांच्या दुकानांतून खरेदी करू नका,” किंवा “हिंदू सणांमध्ये त्यांना सामील करू नका.”
त्यांच्या मते मुस्लिम समाज हा नेहमीच कारस्थाने रचतो, हिंदूंच्या परंपरेत हस्तक्षेप करतो, म्हणून त्यांच्याशी सामाजिक व आर्थिक नाते ठेवू नये.
मात्र दुसरीकडे, जेव्हा राष्ट्रीय स्तरावर पुरस्कार, सरकारी सन्मान किंवा सांस्कृतिक प्रतिनिधित्वाची वेळ येते, तेव्हा हाच पक्ष मुस्लिम कलाकारांच्या मागे उभा राहतो. शाहरुख खान, सलमान खान, आमिर खान यांसारख्या अभिनेत्यांच्या लोकप्रियतेचा वापर करून भारताचा “सॉफ्ट पॉवर” चेहरा जगासमोर दाखवला जातो.
पुरस्कारांच्या मागचा राजकीय अजेंडा
शाहरुख खानसारखा कलाकार राष्ट्रीय पुरस्कारास पात्र आहे का?
कलात्मक दृष्ट्या पाहिलं तर शाहरुख खानने भारतीय चित्रपटसृष्टीला तीन दशकांहून अधिक काळ दिला आहे. त्याच्या चित्रपटांचा जागतिक स्तरावर चाहता वर्ग आहे. त्यामुळे त्याला पुरस्कार मिळणं आश्चर्यकारक नाही. पण प्रश्न आहे तो पुरस्कार जाहीर करणाऱ्यांच्या भूमिकेचा.
हिंदुत्ववादी सरकार एकीकडे कार्यकर्त्यांना मुस्लिमांविरोधात आक्रमक वक्तव्यं करायला मुभा देते. समाजात भीती, अविश्वास आणि मतभेद निर्माण होतात. पण दुसरीकडे, शाहरुख खानसारख्या आंतरराष्ट्रीय चेहऱ्याचा वापर “भारतातील विविधतेचा आदर करणारा चेहरा” म्हणून केला जातो.
हे सर्व निव्वळ राजकीय गणित आहे –
देशांतर्गत पातळीवर: कट्टर हिंदुत्वाचा अजेंडा मांडून बहुसंख्य हिंदू मतदारांची मने जिंकायची.
आंतरराष्ट्रीय पातळीवर: मुस्लिम सेलिब्रिटींच्या सन्मानातून भारताचे “समावेशक राष्ट्र” म्हणून चित्र रंगवायचे.
समाजातील दुटप्पी संदेश
हा विरोधाभास फक्त राजकारणापुरता मर्यादित नाही, तर समाजावरही खोलवर परिणाम करतो.
एका बाजूला सामान्य नागरिकाला शिकवलं जातं की, मुस्लिमांच्या वस्तू खरेदी करू नका.
दुसरीकडे नेतेमंडळी मुस्लिम कलाकारांशी मैत्री ठेवून त्यांच्यासोबत पुरस्कार स्वीकारतात, फोटो काढतात.
यामुळे सामान्य नागरिक गोंधळतो. मग तो प्रश्न विचारतो – “जर मुस्लिमांविषयी इतकी कटुता असेल, तर त्याच समुदायातील कलाकारांना पुरस्कार कसे मिळतात?”
अशा वेळी कार्यकर्त्यांचा प्रचार आणि सरकारची कृती या दोन्हींतला विरोधाभास ठळक होतो.
इतिहासातील संदर्भ
हे दुटप्पी धोरण नवीन नाही. भारतीय राजकारणात “एक चेहरा जनता साठी, आणि दुसरा चेहरा आंतरराष्ट्रीय पातळीवर” अशी परंपरा आधीपासून दिसते.
१९९० च्या दशकातही राजकीय पक्षांनी एकीकडे हिंदुत्वाचा अजेंडा राबवला, तर दुसरीकडे बॉलिवूडमधील मुस्लिम कलाकारांना निवडणूक प्रचारात सहभागी करून घेतलं.
क्रिकेटमध्येही झहीर खान, मोहम्मद कैफ, इरफान पठाण यांसारख्या खेळाडूंचा सन्मान करण्यात आला, तर जनतेला मुस्लिमांविषयी संशय दाखवण्यात आला.
ही परंपरा आजही कायम आहे – कारण मतं वेगळी, आणि सत्तेचे समीकरण वेगळं.
नेत्यांची गरज व कार्यकर्त्यांची भाषा
हा विरोधाभास समजून घ्यायचा असेल, तर राजकीय गरजा आणि कार्यकर्त्यांची भाषा यांतला फरक समजावा लागेल.
नेते: जागतिक पातळीवर भारताचा चेहरा दाखवताना त्यांना शाहरुख खानसारख्या कलाकाराची गरज भासते. कारण तो जागतिक स्तरावर मान्यता प्राप्त आहे.
कार्यकर्ते: निवडणूक जिंकण्यासाठी, जमावाच्या भावनांना भडकवण्यासाठी ते आक्रमक भाषेत बोलतात. त्यांना माहीत आहे की धार्मिक ध्रुवीकरणातूनच मतं मिळतात.
अशा प्रकारे दोन्ही बाजूंनी “सुविधेनुसार चेहरा बदलणे” हेच आजचं राजकारण आहे.
खरा प्रश्न: सलोखा की राजकारण?
प्रश्न हा नाही की शाहरुख खानला पुरस्कार द्यावा की नाही.
प्रश्न हा आहे की –
जर मुस्लिमांविषयी कटुता बाळगायची असेल, तर त्याच समुदायातील कलाकारांचे सन्मान कसे योग्य ठरतात?
आणि जर शाहरुख खानसारखा कलाकार खरोखरच भारताचा अभिमान असेल, तर मग सामान्य मुस्लिमांविषयी तिरस्काराचा प्रचार का केला जातो?
याचा अर्थ स्पष्ट आहे – स्वतःच्या सोयीसाठी हिंदुत्ववाद, आणि स्वतःच्या फायद्यासाठी धर्मनिरपेक्षता.
दुटप्पीपणाचे परिणाम
हा दुटप्पीपणा समाजात धोकादायक परिणाम घडवतो –
विभाजन वाढते: सामान्य हिंदू व मुस्लिमांमध्ये परस्परांबद्दल संशय व तिरस्कार वाढतो.
विश्वास कमी होतो: सरकारच्या भूमिका सतत बदलल्यामुळे जनतेचा राजकारणावरचा विश्वास डळमळीत होतो.
कलाकारांचा वापर: कलाकार आणि सेलिब्रिटी हे केवळ राजकीय फायद्यासाठी वापरले जातात, त्यांचा खरा सन्मान होत नाही.
आज हिंदुत्ववादी म्हणवणाऱ्या पक्षांच्या धोरणात जो दुटप्पीपणा आहे, तो उघडपणे समोर दिसतो.
जनतेसमोर: कट्टर हिंदुत्वाचा प्रचार, मुस्लिमांविषयी अविश्वास निर्माण करणे.
आंतरराष्ट्रीय पातळीवर: मुस्लिम कलाकारांचा सन्मान, पुरस्कार व सरकारी सोयी.
ही दुटप्पी नीती संपेपर्यंत भारतात खरा सामाजिक सलोखा आणि राष्ट्रीय एकात्मता निर्माण होणे कठीण आहे. शाहरुख खानसारखा कलाकार पुरस्कारास पात्र आहे, पण त्याच्या नावाने राजकीय फायदे घेणं आणि त्याच वेळी मुस्लिमांविरोधात विषारी वातावरण निर्माण करणं हा विरोधाभास उघड उघड दिसतो.
म्हणूनच – आज भारतीय राजकारणात सर्वात मोठं संकट म्हणजे दुटप्पी चेहरा.
एका बाजूला कट्टर हिंदुत्व, आणि दुसऱ्या बाजूला मुस्लिम कलाकारांशी जवळीक – हाच विरोधाभास आपल्याला विचार करायला भाग पाडतो.
अनिरुद्ध निमखेडकर
९९७०८३५७२४.
